Astma oskrzelowa jest uznawana za chorobę cywilizacyjną - już co trzeci Polak skarży się na alergię, która jest główną przyczyną astmy (90% zachorowań u dzieci, 50% u dorosłych). W wyniku rosnącego osłabienia odporności ludzi i wzmożonego zanieczyszczenia środowiska liczba zachorowań będzie rosnąć, w Polsce mamy już ponad 2 mln osób chorych na astmę, w tym 200 tysięcy to przypadki ciężkie. Należy przykładać należytą uwagę do diagnozowania astmy. Objawy astmy oskrzelowej są nieswoiste, co sprawia, że wiele przypadków jest niewykrytych, a komfort życia pacjentów gorszy.
Astma, astma oskrzelowa czy dychawica to przewlekła choroba zapalna, gdzie ograniczony jest przepływ powietrza w drogach oddechowych z uwagi na skurcz oskrzeli i gromadzenie się w nich śluzu.
Objawy astmy oskrzelowej
- odwracalna obturacja (zwężenie) dróg oddechowych
- duszności
- świszczący oddech,
- męczący kaszel,
- niska wydolność wysiłkowa,
- odczucie ucisku w klatce,
- problemy psychiczne – lęki, depresja,
- alergiczny nieżyt nosa
- zapalenie spojówek.
Astma - przyczyny i czynniki ryzyka
Astmę oskrzelową, ze względu na wywołujące ją czynniki, można podzielić na alergiczną (atopową) niealergiczną (nieatopową).
Zaostrzenie objawów astmy alergicznej następuję po kontakcie z alergenem, najczęściej są to roztocza, pyłki, pleśnie. Astma alergiczna częściej objawia się w dzieciństwie i przebiega łagodniej..
Astma niealergiczna (nieatopowa) występuje przy narażeniu na:
- czynniki środowiskowe np. dym tytoniowy, opary farb, aerozole stosowane w domu, spaliny
- zakażenia układu oddechowego, głównie wirusowe
- wysiłek fizyczny, silne emocje, zmiany pogody (zimne powietrze)
- pokarmy i dodatki do żywności, niektóre leki
Astma nieatopowa występuje częściej u osób dorosłych i ma cięższy przebieg, dając gorsze objawy ze strony dróg oddechowych.
Istnieją również czynniki, które mogą doprowadzić do wystąpienia zaostrzeń astmy oskrzelowej
- choroby współistniejące (otyłość, alergia pokarmowa, zapalenie zatok czy błony śluzowej nosa)
- nieprawidłowe stosowanie lub brak zażywania leków kontrolujących astmę
Diagnostyka astmy
Rozpoznanie astmy przez lekarza następuje na podstawie występujących u pacjenta objawów, przeprowadzonego wywiadu oraz dodatkowych badań, z których podstawowym jest spirometria (stwierdza odwracalność zwężenia dróg oddechowych). Inne pomocne badania to ocena PEF czyli szczytowego przepływu wydechowego, prowokacyjne testy wziewne, testy alergiczne skórne, czy badanie przeciwciał IgE (identyfikacja alergenu, którego należy unikać).
Leczenie astmy oskrzelowej
Astmy oskrzelowej nie można wyleczyć, ale można ją skutecznie kontrolować i zapobiegać występowaniu zaostrzeń. Preparaty do leczenia astmy, są lekami o dostępności Rp, czyli na receptę lekarską. Najczęściej stosowanymi środkami, które łagodzą objawy astmy oskrzelowej są wziewne glikokortykosteroidy (budezonid, flutykazon) oraz beta2-mimetyki (formoterol, salmeterol lub doustny Salbutamol syrop). Przeciwzapalne leki antyleukotrienowe (monelukast) i kromony (kromoglikan sodu) stosuje się w celu ograniczenia wystąpienia ataków astmy. Preparaty z teofiliną o przedłużonym działaniu mają za zadanie rozszerzanie oskrzeli, co ułatwia paracę dróg oddechowych. Istnieje nowa grupa leków do stosowania w ciężkich postaciach astmy – są to kosztowne leki biologiczne (mepolizumab, benralizumab, omalizumab) których skład imituje działanie naturalnych substancji obecnych w organizmie człowieka. Wykazują one mało działań niepożądanych, u chorego zmniejszają ilość hospitalizacji i znacząco poprawiają komfort życia.
Warto pamiętać o ograniczaniu narażania na czynniki ryzyka, jednak u każdego astmatyka może wystąpić stan zagrożenia życia w wyniku ataku astmy oskrzelowej.
Pierwsza pomoc w ataku astmy
Należy zachować spokój i usunąć czynnik wyzwalający napad – przewietrzyć pomieszczenie, w którym przebywa chory, czy wyprowadzić go na zewnątrz. Jeżeli astmatyk zareagował na wysiłek fizyczny, musi odpocząć, gdy atak nastąpił na skutek zimnego powietrza, powinien wejść do pomieszczenia cieplejszego. Chory zazwyczaj sam przyjmie pozycję, w której najlepiej jest mu oddychać (poleca się stać z rękami opartymi o stół, nie wolno leżeć!). Należy nie wpadać w pańkę i postępować rozsądnie. Kolejną czynnością jest podanie leku – astmatyk powinien mieć przy sobie inhalator, dzięki któremu rozszerzone zostaną oskrzela i unormuje się oddech. Jeżeli kolejne dawki (do 10x) leków wziewnych przyjmowanych co 30-60 sekund nie przynoszą efektu i duszności nie ustępują, wezwij karetkę.
Po ataku astmy oskrzelowej warto odbyć wizytę u lekarza prowadzącego w celu zgłoszenia epizodu zaostrzenia choroby jak i weryfikacji przyjmowanych leków.
Astma a uprawianie sportu
Właściwe leczenie, czyli kontrolowana astma, pozwala na uprawianie sportu, prowadzenie normalnej aktywności rodzinnej i pracę zawodową. Wielu sportowców choruje na astmę, aktywność fizyczna, rozwijając mięśnie, w tym oddechowe, sprzyja leczeniu astmy. Aby zapobiegać wystąpieniu zaostrzenia astmy oskrzelowej (duszności, kaszel, świsty) zaleca się sportowcom przyjęcie 15 minut przed planowanym wysiłkiem krótko działającego leku rozszerzającego oskrzela z grupy beta2-mimetyków. Warto zauważyć, iż dla astmatyków lepsze są sporty, gdzie wysiłek rozkładany jest w czasie (pływanie, kajakarstwo, jazda rowerem) niżeli krótkotrwały, gwałtowny wysiłek (sprint). Alergicy muszą się upewnić, czy nie są uczuleni na chlor w basenie. Również po przebytej infekcji, czy zaostrzeniu, astmatyk powinien chwilowo wstrzymać się od wysiłku fizycznego.
Na świecie rocznie w wyniku ostrego ataku astmy lub powikłań umiera 180 tysięcy chorych. Ważne, by diagnozować chorobę, edukować pacjenta i tak ustawić leczenie, aby komfort życia był jak największy przy zachowaniu bezpieczeństwa terapii. Przewlekłe stosowanie glikokortykosteroidów może prowadzić do rozwinięcia u chorego osteoporozy, cukrzycy, nadciśnienia, jaskry czy zaćmy. Nadzieją są leki biologiczne, które niestety często pozostają poza zasięgiem pacjentów ze względu na koszt i brak kwalifikacji do leczenia.
