W Polsce około milion obywateli cierpi na chorobę wieńcową, a rocznie umiera z powodu zawału mięśnia sercowego 100 tysięcy chorych. Choroba wieńcowa, wieńcówka to zespół objawów chorobowych wywołanych niedokrwieniem mięśnia sercowego, gdzie w wyniku zmniejszenia światła tętnic wieńcowych, najczęściej spowodowanego miażdżycą, dochodzi do obniżenia podaży tlenu i składników odżywczych do serca. Skutkiem może być zawał mięśnia sercowego, czy nagły zgon, dlatego należy zwracać baczną uwagę na objawy choroby wieńcowej, codzienną profilaktykę, zwłaszcza jeśli chodzi o pacjentów z grup ryzyka.
Różne postacie choroby wieńcowej
- STABILNĄ chorobę wieńcową, forma przewlekła manifestująca się bólami wieńcowymi podczas wysiłku (częściowe zwężenie światła tętnic wieńcowych) bez martwicy mięśnia sercowego
- OSTRE zespoły wieńcowe – nagłe przypadki: zawały mięśnia sercowego (krytyczne lub całkowite zamknięcie światła tętnicy wieńcowej), niestabilna choroba wieńcowa
Przyczyny choroby wieńcowej
Czynniki pierwotne choroby wieńcowej to takie, które są odpowiedzialne za zaburzenia przepływu krwi przez tętnice wieńcowe.
W ponad 98% przypadków przyczyną pierwotną choroby jest miażdżyca naczyń krwionośnych, pozostałe to m.in. skurcz/zator/zapalenie tętnicy wieńcowej, wady czy urazy tętnic wieńcowych, zmiany w tętnicach wieńcowych w przebiegu zaburzeń metabolizmu czy hemostazy, rozwarstwienie aorty.
Miażdżyca to choroba tętnic, charakteryzująca się powstawaniem blaszek miażdżycowych ze złogów lipidowych, elementów morfotycznych krwi, węglowodanów i włóknika. Wówczas następuje usztywnienie naczynia, zmniejszenie jego światła (blaszka wypukla się do wnętrza naczynia) oraz zwężenie przekroju naczynia skutkujące obniżeniem przepływu krwi. W teorii powstanie blaszki miażdżycowej rozpoczynac się od uszkodzenia śródbłonka wyścielającego naczynie krwionośne przez utlenione cząsteczki cholesterolu LDL, gdzie powstaje proces zapalny skutkując pogrubieniem i stwardnieniem ściany naczynia. Blaszka ulega stopniowemu zwapnieniu i pęka, tworząc mikrozakrzep, który powiększając się, może doprowadzić do zamknięcia naczynia i zawału serca.
Czynniki wtórne choroby wieńcowej to takie, które nie mają związku ze zmianami w naczyniach. Są to niedociśnienie, zatrucie tlenkiem węgla, anemia, skurcz tętnicy wieńcowej na skutek działania niepożądanego leku.
Objawy choroby wieńcowej
U chorych występuje stała lub okresowa nierównowaga pomiędzy zapotrzebowaniem serca na energię i tlen dostarczaną z krwią, a możliwością ich dostarczenia. Gdy pacjent podejmuje wysiłek fizyczny, zapotrzebowanie serca rośnie, a zwężone tętnice wieńcowe nie mogą temu sprostać i dochodzi do niedotlenienia mięśnia sercowego. Podobnie dzieje się w stanach gorączkowych czy przy towarzyszącej nadczynności tarczycy. Natomiast wysoko w górach, czy przy dłuższym locie samolotem, gdzie stężenie rozpuszczonego w krwi tlenu się obniża, pacjent może również doznać bólów wieńcowych. Charakterystyczne objawy choroby wieńcowej to:
- ból w klatce piersiowej (palenie, gniecenie za mostkiem) często promieniujący do szyi, szczęki, barku, okolicy międzyłopatkowej czy nadbrzusza,
- duszność związana z wysiłkiem, ustępująca w ciągu 2-5minut odpoczynku
- zmęczenie
- bóle brzucha
- nudności
Ból wieńcowy powodowany jest najczęściej przez wysiłek fizyczny, spożycie posiłku, wyjście na zimne powietrze, nagły stres. Jeżeli jest bardzo silny, pojawia się w spoczynku, towarzyszy mu duszność, lęk, poty i nie ustępuje po podaniu nitrogliceryny, to prawdopodobnie doszło do zawału serca i należy w trybie pilnym zawieźć pacjenta do szpitala lub wezwać karetkę.
Choroba wieńcowa – grupy ryzyka
Statystycznie najbardziej narażeni są mężczyźni po 40-stce i kobiety po menopauzie. Niestety choroba wieńcowa coraz częściej dotyka osoby młodsze, dlatego warto zwrócić uwagę na czynniki predysponujące do wystąpienia choroby, takie jak:
- występowanie choroby w rodzinie
- zaburzenia gospodarki lipidowej, rozpoznana miażdżyca
- palenie tytoniu i nadużywanie alkoholu
- cukrzyca
- otyłość
- mała aktywność fizyczna
- nadciśnienie
Profilaktyka choroby wieńcowej
Miażdżyca może rozwijać się już od dzieciństwa, dlatego ważna jest zdrowy tryb życia, bez używek (alkoholu, papierosów) i aktywność fizyczna dostosowana do możliwości pacjenta. Polecana jest dieta śródziemnomorska, o niskiej zawartości tłuszczów zwierzęcych (nasyconych) i cholesterolu, bogata natomiast w ryby, warzywa, owoce, oliwę z oliwek (w Polsce tańszy, a mający podobny skład, jest olej rzepakowy).
Warto co jakiś czas kontrolować poziom cholesterolu wykonują lipidogram, określający poziom cholesterolu w organiźmie z podziałem na jego frakcje. Ważna jest również kontrola ciśnienia krwi, unikanie stresu, odpowiednia ilość snu i stosowanie leków zaleconych przez lekarza.
Diagnostyka choroby wieńcowej
Lekarz opiera rozpoznanie zbierając wywiad od pacjenta, przebyty epizod bólu wieńcowego ułatwia diagnozę. Następnie przeprowadza się badanie EKG podczas wysiłku lub bezpośrednio po nim, w trakcie odczuwania bólu. Czasem lekarz zleca próbę wysiłkową w celu wykonania oceny pracy serca w warunkach wzmożonej pracy – pacjent wykonuje ją na ruchomej bieżni lub cykloergometrze, gdzie wysiłek narasta, a podpięte EKG pokazuje, czy dochodzi do niedokrwienia serca. Czasami, jako alternatywę próby wysiłkowej, wykonuje się badanie echokardiograficzne podczas dożylnego podawania leku, który przyspiesza czynność serca i zwiększa jego kurczliwość („symuluje” wysiłek fizyczny) – zaburzenia kurczliwości serca widoczne na echokardiografie świadczą o niedokrwieniu. Również przydatnym badaniem jest tomografia komputerowa lub tomografia z zastosowaniem emisji pozytronowej (PET).
Badaniem jednoznacznie rozstrzygającym lecz bardziej inwazyjnym jest koronarografia, która polega na rentgenowskim uwidocznieniu naczyń wieńcowych po podaniu do nich kontrastu, co umożliwia ocenę ich drożności. Koronarografia pozwala również sprawdzić sprawność i wygląd zastawek serca oraz określić ciśnienie w komorach serca.
Z podstawowych badań laboratoryjnych krwi ocenia się stężenie cholesterolu i jego frakcji we krwi oraz poziom glukozy.
Leczenie choroby wieńcowej
Najlepszą metodą leczenia jest zapobieganie wystąpieniu choroby, stosowanie profilaktyki – diety niskocholesterolowej, aktywność fizyczna (spacery, jazda na rowerze), brak używek, leczenie chorób współistniejących (nadciśnienia, cukrzycy). Jeżeli pacjent wykonuje ciężką pracę fizyczną, może być niezbędna zmiana zawodu.
Regularne przyjmowanie kwasu acetylosalicylowego, czyli aspiryny w małych dawkach (75mg) w preparatach dostępnych bez recepty jak Acard, Polocard, Aspirin Cardio itp. chroni osoby po przebytym zawale serca. Niektórzy polecają suplementowanie antyoksydantów takich jak beta-karoten, czy alfa-tokoferol (postać witaminy E) jako działanie prewencyjne choroby niedokrwiennej serca, nie ma jednak wystarczających wyników badań potwierdzających ich skuteczność.
Z leków stosowanych ze wskazań lekarza na receptę należy wymienić obniżające stężenie cholesterolu statyny, leki przeciwpłytkowe czy regulujące ciśnienie krwi lub poziom cukru. Bardzo ważną rolę odgrywają beta-blokery, które zmniejszają zapotrzebowanie serca na tlen. Inna istotna grupa leków to blokery kanałów wapniowych. Natomiast do przerywania napadów wieńcowych służą nitraty (w tym nitrogliceryna), które szybko redukują nasilenie bólu wieńcowego poprzez rozszerzenie naczynia i dokrwienie serca. Niestety nie można stosować ich przewlekle, gdyż organizm rozwija na nie tolerancję.
U niektórych pacjentów konieczne może być leczenie inwazyjne - angioplastyka wieńcowa (tzw. ”balonikowanie" i/lub "stentowanie”) lub pomostowanie aortalno-wieńcowe (tzw. by-passy). Dotyczy to osób, u których leczenie farmakologiczne nie przynosi efektów, jak również istnieje duże ryzyko wystąpienia zawału mięśnia sercowego potwierdzone innymi badaniami.