Cynk (Zn, łac. Zincum) to mikroelement, który występuje w ciele człowieka w niewielkich ilościach, jednocześnie pełniąc bardzo istotne role. Jest składnikiem ponad 2000 różnych białek, w tym około 400 enzymów i warunkuje prawidłową pracę praktycznie wszystkich narządów z uwagi na wpływ na przemiany węglowodanów, tłuszczów i związków białkowych. Bez cynku niemożliwe byłyby podziały komórkowe, prawidłowa praca układu odpornościowego, zaburzeniu uległyby procesy gojenia i wzrostu. Minimalna niezbędna podaż cynku w diecie to 5mg dziennie, zaleca się jednak większe ilości ok 15-20mg dla zachowania zdrowia i sprawnego przebiegu procesów biochemicznych organizmu.
Właściwości cynku
Cynk w organizmie odpowiada za prawidłowy stan skóry, włosów i paznokci. Bierze udział w procesach gojenia ran, regeneracji tkanek, łagodzi podrażnienia skóry, jak również reguluje stężenie witaminy A, sprzyjając leczeniu trądziku i owrzodzeń, stanów zapalnych skóry i łuszczycy.
Wpływ na poziom witaminy A również wskazuje na istotną rolę cynku w procesie widzenia.
Odpowiedni poziom cynku w organizmie warunkuje rozwój jąder i spermatogenezę u mężczyzn – odpowiada za prawidłowy poziom testosteronu, potencję oraz właściwą budowę i żywotność plemników, podnosi ilość i jakość spermy. Cynk przeciwdziała chorobom prostaty, a u kobiet korzystnie wpływa na płodność i reguluje miesiączkowanie.
Cynk odpowiada za prawidłowe wydzielanie insuliny przez trzustkę, a tym samym sprzyja utrzymaniu prawidłowego poziomu glukozy we krwi. Cynk wpływa też na stężenie cholesterolu oraz trójglicerydów we krwi, pomaga w regulacji prawidłowej masy ciała. Cynk wpływa korzystnie na zachowanie prawidłowego rytmu serca oraz stabilizuje ciśnienie krwi.
Cynk bierze udział w procesach mineralizacji kości, łagodzi objawy osteoporozy.
Cynk jest odpowiedzialny za odczuwanie smaku i zapachu pełniąc funkcje regulatorowe w ośrodkach w mózgu odpowiedzialnych za te zmysły.
Prawidłowy poziom cynku zwiększa odporność organizmu na infekcje wirusowe, bakteryjne i grzybicze. Wpływ na układ immunologiczny wiąże się ze regulacją tworzenia i przyspieszaniu dojrzewania limfocytów T (najważniejszych komórek układu odporności). Niedobory cynku zmniejszają aktywność także innych komórek układu odpornościowego: makrofagów, neutrofilii i tzw. „naturalnych zabójców” komórek NT. W badaniach wykazano mniejszą zapadalność na zapalenie płuc i infekcje górnych dróg oddechowych oraz skracanie czasu trwania tych chorób u pacjentów z prawidłowym poziomem cynku we krwi.
Cynk wykazuje również właściwości przeciwzapalne i przeciwutleniające: chroni komórki organizmu przed stresem oksydacyjnym, który przyspiesza ich proces starzenia się i degeneracji.
Źródła cynku w diecie
Cynk występuje naturalnie w owocach morza, ze szczególnym uwzględnieniem ostryg i małży. Spore jego ilości występują również w śledziach, mięsie wołowym, głównie wątrobie, żółtkach, serach żółtych oraz różnych nasionach – sezamu, słonecznika, lnu pestkach dyni, zarodkach pszennych, migdałach i orzechach nerkowca. Cynk jest lepiej przyswajalny z produktów zwierzęcych, równoczesne spożywanie białka zwiększa jego wchłanialność z jelita cienkiego, które jest na poziomie 15-60%. Mniejsza przyswajalność cynku pochodzenia roślinnego wynika z obecności w produktach zbożowych: fitynianów, szczwianów i błonnika, które tworzą z cynkiem trudno przyswajalne związki.
Cynk w ciąży
Warto podkreślić istotną rolę cynku w prawidłowym rozwoju płodu związaną z warunkowaniem podziałów komórek i procesów metabolicznych węglowodanów, cukrów i białek. Niedobory cynku w trakcie ciąży wiążą się z zaburzeniami hormonalnymi w trakcie jej trwania, ryzykiem porodu przedwczesnego oraz niską masą urodzeniową dziecka. Dodatkowo u noworodków mogą wystąpić zaburzenia odporności, wzrostu i masy dziecka oraz zaburzenia ze strony układu nerwowego w postaci niedorozwoju umysłowego. Suplementacje cynkiem należy skonsultować z lekarzem prowadzącym ciążę.
Suplementacja cynku - dawkowanie
Dawkowanie cynku zależy od wieku oraz stanu fizjologicznego pacjenta. Warto przed rozpoczęciem suplementacji oznaczyć poziom cynku we krwi, aby nie doprowadzić do sytuacji przedawkowania i wystąpienia objawów zatrucia.
Według Norm Żywienia dla populacji Polski z 2017 roku, wydanych przez Instytutu Żywności i Żywienia, Zalecane Dziennie Spożycie (RDA) wynosi odpowiednio:
- dzieci do 1. roku życia: 3 mg na dobę;
- dzieci w wieku 2-9 lat: 5 mg na dobę;
- dziewczęta i kobiety: 8-9 mg na dobę;
- kobiety w ciąży: 11-12 mg na dobę;
- kobiety karmiące piersią: 12-13 mg na dobę;
- chłopcy i mężczyźni: 8-11 mg na dobę.
Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) średnie zapotrzebowanie na cynk to około 10 mg, a górna granica dawkowania to 40 mg.
Warto wspomnieć, iż przy długotrwałym przyjmowaniu cynku uzupełnienia wymaga często miedź, ponieważ cynk zwiększa jej wydalanie z organizmu. Stosując preparaty cynku warto zachować odstęp z przyjmowaniem preparatów żelaza (które zmniejsza wchłanianie cynku), czy leków (cynk obniża ich wchłanianie i skuteczność): tetracyklin, kwasu acetylosalicylowego, ibuprofenu, indometacyny, diuretyków tiazydowych, środków chelatujących, kortykosteroidów.
NIEDOBÓR cynku- objawy i skutki
Białe plamki na paznokciach, czy wypadające włosy mogą być pierwszym sygnałem niedoborów cynku. Deficyt tego mikroelementu w organizmie odpowiada również za suchość w ustach (może również wystąpić nieprzyjemny zapach z ust), gorszą kondycję skóry i jej podatność na podrażnienia, stany zapalne i bakteryjne. W niedoborach cynku – spada libido, może dojść do utraty smaku i zapachu, a organizm jest bardziej podatny na infekcje, pacjenci odczuwają ciągłe zmęczenie i problemy z koncentracją. W przewlekłych niedoborach cynku wzrok jest narażony na kurzą ślepotę, wystąpić może również anemia.
NADMIAR CYNKU - objawy i skutki
Przedawkować cynk jest trudno, zazwyczaj dochodzi do tego w wyniku stosowania równolegle suplementacji preparatami cynku wraz z dietą bogatą w cynk. Wówczas mogą wystąpić dolegliwości ze strony układu pokarmowego takie jak: nudności, biegunka, bóle brzucha, podrażnienie jelit, niestrawność. Charakterystyczny jest też metaliczny posmak w ustach. W nadmiarze cynk może również powodować zawroty głowy, zmęczenie, wzmożone pocenie, utratę koordynacji mięśniowej, nietolerancję alkoholu czy nawet halucynacje. Długofalowo nadmiar cynku upośledza pracę wątroby i nerek, może stać się również przyczyną niedokrwistości czy obniżenia odporności. Jego zbyt duża ilość w organizmie obniżenia przyswajalność innych pierwiastków takich jak: wapń, żelazo, miedź czy fosfor.
Warto przed rozpoczęciem każdej suplementacji skonsultować się z z farmaceutą lub lekarzem. Czasami preparaty, które już przyjmujemy zawierają pewne ilości danego składnika diety, również nasz stan zdrowia może nieść pewne przeciwskazania do przyjmowania suplementu. Niekiedy warto najpierw zrobić badania krwi i potwierdzić konieczność wsparcia zdrowia preparatami, najważniejsze jest bowiem bezpieczeństwo pacjenta.