Czym jest jod?
Jod (I, łac. iodum, starogreckie ioeides – fioletowy) to pierwiastek mało rozpowszechniony w przyrodzie, jego większe ilości występują w wodzie morskiej i solankach, towarzyszy również pokładom saletry sodowej w Chile (tzw. saletry chilijskiej). Jod pierwotnie występuje w skałach tzw łupkach bitumicznych, gdzie pod wpływem procesu wietrzenia skał, jod uwalniany jest do mórz i oceanów. W Polsce w okolicach nadmorskich, woda, gleba i powietrze są bogate w jod – im dalej od morza, tym częściej spotyka się niedobory tego pierwiastka w organizmie człowieka, które można rozpoznać po występowaniu wola u dorosłych lub wrodzonego kretynizmu u dzieci. Ciało zdrowego człowieka zawiera 20-50 mg jodu, z czego większość (ok 80%) znajduje się w tarczycy. Aby utrzymać prawidłowy poziom tego mikroelementu w organizmie, w Polsce stosuje się jodowanie soli kuchennej jodkiem potasu (30 +/- 10 mg/kg) jak również w ten sposób wzbogaca się mąkę. Dlaczego prawidłowa podaż jodu jest tak istotna dla zdrowia człowieka?
Właściwości jodu w organizmie człowieka
Jod jest składową i uczestniczy w produkcji hormonów tarczycy – tyroksyny (T4) oraz trójjodotyroniny (T3). Hormony te biorą udział w odpowiedniej regulacji przemiany materii, termogenezy, wpływają na rozwój mózgu oraz prawidłowe funkcjonowanie układu nerwowego. Od nich zależy prawidłowa praca nerek, serca, mięśni, czy przysadki mózgowej i wydzielanie innych hormonów regulujących kolejne funkcje. Hormony tarczycy odpowiadają za proces wzrostu i dojrzewania komórek w organizmie, umożliwiają procesy rozrodcze, prawidłowy rozwój płodu i utrzymanie ciąży.
Źródła jodu w diecie
Dobowe zapotrzebowanie na jod dla człowieka dorosłego wynosi 150-300 mikrogramów.
Jod głównie dostarczany jest do organizmu z pokarmem oraz wodą pitną, która pokrywa ok 10% zapotrzebowania na ten pierwiastek. Spożywany jod w wysokim stopniu (80-92%) wchłania się do przewodu pokarmowego. Najwięcej jodu znajduje się w rybach morskich: dorszu, halibucie, flądrze, makreli oraz łososiu, mniej w śledziu bałtyckim, ponadto występuje w skorupiakach i mięczakach oraz produktach z alg. Ważnym źródłem jodu w diecie jest mleko i jego przetwory oraz jajka – pochodzące od zwierząt hodowanych na terenach nadmorskich, lub których pasza jest wzbogacana w jod. Jod w nieznacznych ilościach znajdziemy w orzechach laskowych, sardynkach oraz drożdżach.
Wchłanianie jodu może być utrudnione między innymi przez niektóre związki - rodanki, siarkocyjanki, glikozydy cyjanowe, czy polifenole, które występują m.in. w kalafiorze, brokułach, kapuście, owocach czy orzeszkach ziemnych.
Skóra oraz układ oddechowy są innymi drogami, którymi możemy przyswajać jod z otoczenia, jednak dotyczy to tylko terenów nadmorskich, gdzie jod kumuluje się w powietrzu.
Sprawdź naszą ofertę - jod w tabletkach i suplementy z jodem
Gdzie w Polsce występuje jod?
Rejon Morza Bałtyckiego, cały pas przybrzeżny, to jeden z najbogatszych w jod regionów na świecie. Jod zawarty jest w morskiej wodzie, wchłania się przez skórę podczas kąpieli, ale również uwalnia się do powietrza i opada na ziemię – najwięcej jest go w odległości 300m od brzegu. Dlatego tak wartościowe jest przebywanie na plaży i spacery. Warto zaznaczyć, iż warzywa i owoce z upraw położonych bliżej morza zawierają więcej tego pierwiastka niż w innych częściach kraju.
Jod - objawy i skutki niedoboru
Niedobory jodu w organizmie, diecie, prowadzą do powstania niedoczynności tarczycy oraz wola. Rozrastające się wole może wywoływać dolegliwości związane z uciskiem na tchawicę lub przełyk, równocześnie deformując kształt szyi (widoczny wyraźnie jest guz u jej podstawy).
Z uwagi na liczne funkcje jodu w organizmie, gdy dochodzi do znacznej niedoczynności tarczycy, u pacjenta mogą wystąpić następujące objawy: zmniejszenie wydolności intelektualnej, obniżenie funkcji poznawczych (obniżenie koncentracji i zdolności zapamiętywania), ospałość i zmęczenie, obniżenie temperatury ciała, pogorszenie kondycji skóry (łuszczenie się naskórka). Niedoczynność tarczycy na podłożu niedoboru jodu może powodować bezpłodność, ponadto u kobiet miesiączki wydłużają się, a u mężczyzn może dochodzić do impotencji. W zaawansowanej niedoczynności tarczycy pojawia się tzw. obrzęk śluzowaty – w przestrzeniach międzykomórkowych gromadzą się substancje podobne do śluzu, skóra i tkanka podskórna ulegają pogrubieniu.
Wśród dzieci niedobór jodu i jego następstwo – niedoczynność tarczycy – opóźniają rozwój fizyczny jak i psychiczny.
W ciąży, już od 12. tygodnia, tarczyca płodu uruchamia własną syntezę hormonów, a potrzebny do tego jod pobiera z zapasów matki, co naraża ciężarną na niedobory jodu. Przy zbyt małej podaży, u płodu może rozwinąć się wole, a dłuższe niedobory tego pierwiastka skutkują zaburzeniem wzrostu płodu i opóźnieniem rozwoju mózgu, tzw. wrodzony kretynizm. Bardzo istotna jest również prawidłowa podaż jodu w okresie laktacji i w pierwszych miesiącach życia.
Jod usuwany jest z organizmu człowieka przez nerki, więc poziom tego pierwiastka w moczu jest dobrym markerem określającym niedobór jodu.
Przydatne badania to USG tarczycy, oraz oznaczenie laboratoryjne w surowicy krwi poziomu hormonów: TSH, T3 i T4.
Suplementy diety z jodem - jak dawkować?
Zalecenia dietetyczne dotyczące podaży jodu Rekomendacje Światowej Organizacji Zdrowia (WHO, World Health Organization) co do optymalnego dziennego spożycia jodków są następujące:
- dla osób dorosłych — 150 μg/ /dobę,
- dla kobiet w ciąży i podczas laktacji — 250 μg/dobę,
Jod dla dzieci - dawkowanie:
- w pierwszym roku życia 50 μg/dobę,
- dzieci w wieku od 1–5 lat — 90 μg/dobę
- dzieci w wieku 6–12 lat — 120 μg/dobę
W aptekach, sklepach zielarsko-medycznych czy drogeriach, dostępne są suplementy jodu – zawierają jodek potasu lub tzw. kelp czyli brunatne algi morskie bogate w jod. Należy zażywać je po posiłku, popijając czystą wodą, stosować zawsze zgodnie z zaleceniami lekarza. Wskazaniem do stosowania doustnych preparatów jodu jest:
- zapobieganie wystąpieniu wola u kobiet ciężarnych,
- eczenie wola z niedoboru jodu u niemowląt, dzieci i młodzieży,
- niedoczynność tarczycy (jeśli jest ona wywołana znacznym niedoborem jodu lub zaburzeniami przemiany jodowej)
Istnieją przeciwwskazania do stosowania preparatów jodu - nadczynność tarczycy oraz rak tarczycy. Do uczuleń na preparaty doustne jodu nie dochodzi przy prawidłowym stosowaniu wyznaczonych dawek.
Nadmiar jodu, zatrucie jodem
Stosowanie diety bogatej w jod, równocześnie przyjmując doustne preparaty jodu może wywołać nadczynność tarczycy i inne objawy: biegunkę, nerwowość, obniżenie masy ciała.
Do zatrucia jodem dochodzi, gdy dzienna jego podaż przekroczy 2mg – jest to około 20-krotne przekroczenie zalecanej dawki. Wówczas pojawia się: metaliczny smak w ustach, zwiększone wydzielanie śliny, podrażnienie żołądka i zmiany trądzikowe na skórze, możliwe są reakcje alergiczne.
Jod jest niezbędnym mikroelementem, odpowiedzialnym za wiele procesów w organizmie. Nieprawidłowa praca tarczycy pociąga za sobą szereg niekorzystnych zmian i zaburzeń. Aby organizm człowieka funkcjonował prawidłowo, dbajmy o urozmaiconą zdrową dietę - spędźmy czasem urlop nad Bałtykiem zajadając się dosłownie „owocami morza”.
Bibliografia:
Gietka-Czernel M. Profilaktyka niedoboru jodu. Post Nauk Med. 2015; 28(12): 839–845.
Gołkowski F. Zaburzenia z niedoboru jodu. Trendy w Endokrynologii. 2012; 2(2): 3–8.
Włodarek D, Lange E, Kozłowska L, Głąbska D. Dietoterapia. Składniki mineralne. PZWL, Warszawa 2014: 164.
Dudzik I. Mądry Polak po jodzie. Medical Tribune. https://podyplomie.pl/medical-tribune/25066,madry-polak-po-jodzie 2017