Odleżyny są to zmiany martwicze tkanek, o ograniczonej powierzchni, powstające na skutek długotrwałego ucisku skóry i tkanki podskórnej oraz działania sił ścierających, w wyniku czego dochodzi do zaburzeń w krążeniu krwi, potem obumarcia komórek, martwicy i powstania trudno gojących się owrzodzeń, podatnych na zakażenia.
Powstawanie odleżyn
Problem odleżyn dotyka pacjentów z długotrwałym unieruchomieniem, obłożnie chorych, mających problemy z poruszaniem się, również tych na wózku inwalidzkim. Czasami jednak wystarczą tyko 2–3 godziny bez ruchu, aby powstała odleżyna! Długotrwały ucisk, ciśnienie jakiemu poddawane są tkanki, otarcia, prowadzą do powstawania zmian o charakterze odleżyny, w otoczeniu której rozwija się stan zapalny i powstaje wydzielina ropna.
Poza unieruchomieniem ciała, powstawaniu odleżyn sprzyja:
- wiek 75+ (z wiekiem skóra zawiera mniej kolagenu i elastyny, spada jej zdolność do regeneracji, zwiększa się podatność na urazy i otarcia)
- NADWAGA (u osób otyłych masa ciała powoduje zwiększony ucisk, w rezultacie czego dochodzi do zahamowania dopływu krwi do uciskanych tkanek, co więcej – profilaktyczne zmiany pozycji, zabiegi higieny mogą być utrudnione.
- NIEDOŻYWIENIE (osoby wychudzone mają słabo rozwiniętą tkankę podskórną, w miejscach ścięgien i kości nacisk jest silniejszy, co predysponuje do powstawania odleżyn)
- czynniki krążeniowe: miażdżyca, cukrzyca
- zły stan skóry,
- ograniczona higiena osobista
- nietrzymanie zwieraczy
- upośledzone odczuwanie bodźców zewnętrznych, neuropatie
- zaburzenia żywieniowe (niedobory elektrolitów, wody, białka)
Klasyfikacja odleżyn
W zależności od stopnia zaawansowania zmian, odleżyna może sięgać naskórka, całej grubości skóry, tkanki podskórnej, a nawet mięśni i kości. Najczęściej do oceny zmian stosuję się pięciostopniową skalę Torrance'a:
- Stopień I – zaczerwienienie blednące pod wpływem ucisku, zachowana jest ciągłość naskórka i mikrokrążenie
- Stopień II – nieblednące zaczerwienienie, przebarwienie, ocieplenie skóry – stan zapalny, obrzęk, możliwe drobne pęcherze i nadżerki
- Stopień III – uszkodzenie pełnej grubości skóry, możliwe pokrycie rany żółtawymi masami rozpadających się tkanek lub suchym cienkim strupem
- Stopień IV – uszkodzenie skóry i tkanki podskórnej dochodzące do powięzi, brzegi rany są widocznie wydzielone, rana wypełniona jest masą rozpadających się tkanek i czarną martwicą
- Stopień V – głębokie uszkodzenie przekraczające powięź do mięśni, struktur kostnych, stawów i ścięgien, zaawansowana martwica wewnątrz rany, zagrożenie sepsą
Zapobieganie odleżynom, profilaktyka
Zdecydowanie łatwiej jest zapobiegać odleżynom niż je leczyć, dlatego pacjenci unieruchomieni muszą mieć wprowadzoną tzw profilaktykę odleżynową, która dotyczy:
1) Pielęgnacji skóry
Skóra jest naturalną barierą chroniącą inne struktury ciała, musi zachować prawidłową strukturę – odpowiedni stopień nawilżenia, natłuszczenia, elastyczności w celu zachowania ciągłości. Istotne jest osuszanie skóry, zabezpieczanie jej przed kontaktem z moczem i kałem, pobudzanie mikrokrążenia oraz pielęgnacja odpowiednimi kosmetykami. Jeżeli jest to możliwe, wskazana jest codzienna kąpiel. Bardzo korzystnie działają również masaże i oklepywanie narażonych miejsc celu pobudzania mikrokrążenia.
2) Częstych zmian pozycji ciała
wskazana jest zmiana pozycji ciała co 2-3 godziny u osób unieruchomionych czy nieprzytomnych, chorzy świadomi powinni sami pamiętać o regularnej zmianie pozycji i wykonywaniu ruchów, o ile to możliwe
3) Zastosowania sprzętu i urządzeń pomocniczych
- pomocny może być materac przeciwodleżynowy, wałki, poduszki
- poleca się również miękką pościel z flaneli czy delikatnej kory
- wózek do przewożenia chorego
- zintegrowane systemy do higieny osobistej, transportu, hydroterapii
4) Odpowiedniej diety
Zbilansowana dieta chorego, o odpowiedniej kaloryczności, bogata w białko, właściwe nawodnienie pacjenta, zapobiega powstawaniu odleżyn, jak również sprzyja ich gojeniu. Istotne jest również utrzymanie prawidłowej masy ciała, aby nie dopuszczać do otyłości, jak również – z drugiej strony, do nadmiernego spadku wagi i powikłań. Pacjenci leżący potrzebują od 30 do 35 kcal na 1 kg masy ciała. Posiłki powinny być lekkostrawne, bogate w białko (ok 1,5 g białka na 1 kg masy ciała), podawane 4-5 razy dziennie. Na dobrą kondycję skóry i procesy gojenia wpływają również witaminy: A, C, E, kwas foliowy oraz cynk i krzem, oleje roślinne np. z wiesiołka czy lniany.
Istnieją płyny odżywcze o nazwie Cubitan, które sprzyjają gojeniu odleżyn i ran, są dedykowane dla pacjentów unieruchomionych i wspierają procesy regeneracji i odnowy skóry.
Jak leczyć odleżyny?
Leczenie odleżyn jest procesem bardzo żmudnym, trwającym od kilku do kilkunastu miesięcy i nie zawsze skutecznym. Lekarz najpierw klasyfikuje zmiany, aby dobrać odpowiednią metodę leczenia. Im wcześniej zostanie rozpoznany proces chorobowy, tym lepsze rokowania i krótszy proces powrotu do zdrowia. Ważne aby równolegle kontynuować zabiegi profilaktyczne. Proces leczenia obejmuje ocenę i monitorowanie procesu gojenia ran, zastosowanie odpowiednich opatrunków (stwarzających wilgotne środowisko gojenia – opatrunki hydrokoloidowe, opatrunki alginianowe, opatrunki hydrofibre), maści, kremów, antyseptyków. Wskazanie odpowiedniej diety uzupełniającej niedobory pokarmowe i wodne u chorego. Wdrożenie leków przeciwbólowych w razie konieczności lub antybiotyków. Lekarz również zasugeruje odpowiednie ułożenie ciała chorego, aby zmniejszać ucisk na uszkodzone tkanki.