Chmiel w Polsce znany jest od wieków – wykorzystywany w browarnictwie przez Średniowiecznych mnichów czy leczniczo przez zielarzy i znachorów, a doceniony później przez medycynę naturalną. Na świecie prozdrowotne właściwości chmielu wykorzystywali już Starożytni Rzymianie czy Grecy, jak również medycyna chińska. Roślina posiada wielokierunkowe działanie
– korzystnie wpływa na układ nerwowy: sprawdza się w przypadku utrudnionego zasypiania, bezsenności oraz nadmiernej drażliwości. Poza tym również wykazuje działanie antybakteryjne, moczopędne, przeciwzapalne, antyutleniające i estrogenne. Chmiel może także chronić nas przed nowotworami i skutecznie opóźniać starzenie się organizmu, które to działanie wykorzystuje kosmetyka.
Chmiel zwyczajny (łac. humulus lupulus) to wieloletnia dwupienna roślina zaliczaną do rodziny konopiowatych (łac. Cannabaceae) , powszechnie występującą w Polsce, w wilgotnych zaroślach, niektórych lasach, nad rowami, w okolicach zabudowań, jak również jest uprawiany w licznych odmianach. Chmiel jest rośliną płożącą się lub pnącą (jeżeli nie napotka na drodze żadnej podpory, zaczyna się płożyć, a co ciekawe – zawsze wije się w prawo!). Osiąga do sześciu metrów długości.
Surowiec zielarski stanowi tak zwana szyszka chmielu (łac. Strobili Lupuli), czyli dojrzały owocostan chmielu oraz lupulina (łac. Lupulinum), czyli gruczoły włosków wydzielniczych, otarte z żeńskich owocostanów, mające postać pomarańczowego lepkiego proszku.
Szyszki chmielu – składniki aktywne
Szyszki zbiera się, gdy są koloru jasnozielonego, w początkowym okresie kwitnienia. Oba surowce, zarówno szyszki, jak i lupulina, zawierają olejek eteryczny, żywice, flawonoidy, i garbniki. Skład olejku jest zmienny i zależy od pochodzenia surowca. Głównymi składnikami są terpeny i seskwiterpeny: mircen, farnezen, humulen, związki siarki, beta-kariofilen. Żywica zawiera głównie kwasy goryczowe: humulon i lupulon wraz z pochodnymi. Wśród frakcji flawonoidowej występują głównie: ksantohumnol i pochodne kwercetyny i kemferolu.
Działanie i zastosowanie lecznicze chmielu
Sedativum
- surowiec działa uspokajająco, przeciwdrgawkowo i poprawia zasypianie poprzez zmniejszanie przewodzenia bodźców do ośrodkowego układu nerwowego. Dlatego polecany jest w stanach przewlekłego stresu, atakach lękowych, bezsenności. Chmiel jest w stanie również zmniejszać nadpobudliwość seksualną oraz drażliwość w okresie menopauzy, ze względu na jego działanie estrogenne.
Stomachicum
- gorycze zawarte w chmielu pobudzają wydzielanie śliny i soku żołądkowego, a także śluzu bogatego w mukopolisacharydy. Ułatwiają dzięki temu trawienie i przyswajanie pokarmów oraz zwiększają łaknienie.
Działanie rozkurczowe
(spazmolityczne) na mięśnie gładkich naczyń krwionośnych, jelit i dróg moczowych, co w następstwie prowadzi do nieznacznego obniżenia ciśnienia krwi i zwiększenia wydalania moczu. Surowiec korzystnie wpływa również na woreczek żółciowy i żołądek.
Działanie antynowotworowe
Właściwości antyoksydacyjne posiada ksantahumol (flawonoid). Pośrednio związek ten chroni przed nowotworami, między innymi rakiem prostaty. Mówi się o potencjalne antynowotworowym również dwóch innych substancji: izoksantohumolu oraz 8-prenylonaryngeniny, które wraz ksantohumolem mają właściwości hamowania enzymu odpowiadającego za syntezę estrogenów – aromatazy. W związku z tym bada się ich aktywność wobec nowotworów, których rozwój zależy od poziomu estrogenu w organizmie (raka gruczołu piersiowego oraz prostaty).
Działanie estrogenne
Chmiel zmniejsza drażliwość podczas miesiączki i menopauzy znacząco poprawiając samopoczucie. Należy jednak zachować ostrożność przy stosowaniu preparatów z chmielem, gdyż może dojść do nasilenia krwawienia miesięcznego.
Działanie antybakteryjne, przeciwgrzybicze, antywirusowe, przeciwpierwotniakowe
Kwasy goryczowe, głównie humulon i lupulon, powodują przeciekanie błony komórkowej bakterii Gram-dodatnich wywołując działanie bakteriostatyczne. Związki zawarte w chmielu wykazują również słabą aktywność przeciwgrzybiczą. Flawonoid - ksantohumol posiada również właściwości antybakteryjne, przeciwgrzybicze i przeciwwirusowe, hamuje też wzrost Plasmodium falciparum- pierwotniaka odpowiedzialnego za wywoływanie malarii. Alfa-kwasy (humulony: humulon, kohumulon, adhumulon, prehumulon i posthumulon), charakteryzują się natomiast silnym działaniem przeciwwirusowym (są szczególnie skuteczne w walce z wirusem RSV).
Kosmetyka – pielęgnacja skóry trądzikowej, przetłuszczanie włosów
Działanie przeciwgrzybicze, antybakteryjne i przeciwzapalne sprawia, że chmiel świetnie sprawdza się w pielęgnacji skóry trądzikowej. Jest on ponadto wykorzystywany w kosmetykach do włosów przetłuszczających się. Łagodzi on obrzęki, swędzenie, zwalcza łupież, sprawia, że włosy stają się miękkie i puszyste. Chmiel może okazać się pomocny również wtedy, gdy mamy problemy z wypadaniem włosów o podłożu hormonalnym.
Preparaty z chmielem
W aptekach, sklepach zielarskich, drogeriach, sklepach spożywczych możemy zakupić Szyszki chmielu jako zioło w torebce, gotowy surowiec, z którego łatwo samodzielnie przygotować napar:
Napar z szyszek chmielu: Surowiec w ilości około 2g zalać wrzątkiem, zaparzyć pod przykryciem, odcedzić i pić w dawkach podzielonych.
Herbatka działa uspokajająco, łagodzi napięcie, zdenerwowanie, pomaga zasnąć i spać głęboko. Napar spożywany na czczo pobudza apetyt, zwalcza niestrawność i wzdęcia - dla poprawy walorów smakowych można wzbogacić go dodatkiem melisy, mięty czy cytryny.
Medycyna tradycyjna polecała wykonanie okładów z herbatki na obolałe miejsca (żylaki kończyn i odbytu) ze względu na działanie bakteriobójcze i przeciwgrzybicze.
UWAGA: Nie zaleca się stosowania preparatów z dodatkiem chmielu u osób uczulonych na tę roślinę oraz z przyczyn oczywistych wynikających z efektu nasennego przed prowadzeniem pojazdów.
Wyciągi z szyszek chmielu zmniejszają wypadanie włosów. W tym celu można garść szyszek zalać 1 szklanką wody i pogotować około 30 minut. Odstawić na pół godziny, odcedzić, po czym ponownie zalać surowiec 250 g wody i znowu gotować 30 minut. Odstawić i odcedzić. Wyciągi połączyć i wmasować w skórę głowy. Nałożyć ręcznik na 15-20 minut i spłukać.
Podobne właściwości posiada płukanka z piwa. Wystarczy spłukać nią głowę raz w tygodniu. Włosy będą pełne plasku.
Gotowym preparatem zawierającym szyszki chmielu są Tabletki z serii „Zioła w tabletkach” firmy Colfarm. Szyszki chmielu występują również jako składnik złożonych suplementów diety o działaniu uspokajającym, herbatek uspokajających czy leczniczych syropów i kropli.
Na półkach drogerii znajdziemy również kosmetyki z szyszkami chmielu – kremy i szampony. Wyciągi z chmielu opóźniają proces starzenia skóry i powstawania zmarszczek. Nadają ponadto skórze blask i zmniejszają ziemistość cery. Dodatkowo mogą występować w preparatach przeciwko trądzikowi.
