Witamina A - rola w organizmie
Witamina A należy do retinoidów, najważniejszy w tej grupie to retinol – często używa się tej nazwy zamiennie i w uproszczeniu do określenia witaminy A. Każdy z nas słyszał również o beta-karotenie, prowitaminie A występującej w pomarańczowych (ale i żółtych oraz czerwonych) warzywach, owocach – z której w organizmie ludzkim, dokładniej w wątrobie produkowana jest witamina A (jednak warto wspomnieć, że beta-karoten wykazuje 1/6 aktywności retinolu). Retinoidy są witaminami rozpuszczalnymi w tłuszczach (obok witamin D, E i K), magazynowanymi w wątrobie (w 90%) oraz w tkance tłuszczowej, dlatego rzadziej dochodzi do ich niedoborów w stosunku do witamin rozpuszczalnych w wodzie.
Jak w kilku słowach określić działanie witaminy A? W organizmie jest potrzebna do przebiegu wielu procesów biochemicznych warunkując wiele podstawowych funkcji życiowych:
- Witamina A konieczna jest do prawidłowego funkcjonowania narządu WZROKU.
Jest niezbędna w podstawowym procesie widzenia związanym z tworzeniem rodopsyny, światłoczułego barwnika występującego w pręcikach siatkówki oka.
Dodatkowo stosowana jest leczniczo w ślepocie zmierzchowej tzw. kurzej ślepocie, czyli w trudnościach z widzeniem po zmierzchu.
- Witamina A uczestniczy w przemianach białek, lipidów, hormonów regulując procesy WZROSTU
Wpływa na płodność, a następnie prawidłowy rozwój płodu, potem wzrost dzieci i młodzieży.
Warunkuje prawidłowy rozwój kości, tworzenie szkliwa nazębnego i właściwe rozstawienie uzębienia.
- Witamina A warunkuje prawidłową pracę układu odporności. Poprzez stymulowanie wytwarzania komórek układu immunologicznego - limfocytów T i B.
- Witamina A odpowiada za prawidłowy stan skóry, włosów i paznokci. Witamina A dobrze wnika w warstwę rogową naskórka przyspieszając jego odnowę, stymulując różnicowanie keratynocytów czyli komórek nabłonka. W warstwach skóry właściwej witamina A zwiększa wytwarzanie kolagenu i elastyny. Witamina A wzmacniając funkcje ochronne naskórka, ogranicza przezskórną utratę wody wpływając na prawidłowe nawilżenie skóry. Retinoidy regulują pracę gruczołów łojowych, przyspieszają gojenie się uszkodzeń naskórka, mają zastosowanie w licznych problemach skórnych, takich jak: atopowe zapalenie skóry (AZS), łuszczyca, trądzik oraz stany trądzikopodobne, fotostarzenie, zaburzenia rogowacenia skóry.
- Witamina A należy do naturalnych przeciwutleniaczy (obok witamin C i E) chroniących organizm przed wolnymi rodnikami i przedwczesnymi procesami starzenia
- Witamina A wpływa na utrzymanie prawidłowego metabolizmu żelaza, pobudza szpik kostny do produkcji czerwonych krwinek.
Witamina A – źródła w diecie i normy spożycia
Występuje pod postacią prowitaminy, która ulega przekształceniu w retinol, ten zaś magazynowany jest w wątrobie. Pokarmy roślinne bogate w witaminę A to wszystkie pomarańczowe warzywa:
- marchewka,
- dynia,
- bataty,
- kapusta włoska,
- pietruszka,
- szpinak,
- botwinka,
- zielona cebula,
- jarmuż,
- kapusta chińska,
- morele,
- sałata.
W źródłach zwierzęcych przyswajamy natomiast retinoidy – najbogatsze źródła witaminy A to:
- wątróbka,
- tran,
- ryby,
- jajka,
- mleko,
- masło,
- mleko,
- sery.
Zalecane dzienne spożycie (RDA) dla witaminy A zależy od wieku:
- dzieci (1-9 lat) 400-500 µg
- dzieci 10-18 lat 600-900 µg
- mężczyźni 900 µg
- kobiety 700 µg
- kobiety w ciąży 770µg
- kobiety karmiące piersią 1300 µg
Wchłanianie witaminy A mogą zmniejszać doustne tabletki antykoncepcyjne, dym tytoniowy, alkohol, leki obniżające poziom cholesterolu, metotreksat. Natomiast korzystnie na poziom witaminy A wpływają: selen, cynk i witamina E.
Witaminy i minerały - zobacz ofertę!
Niedobór witaminy A
Niedobór witaminy A jest najczęściej skutkiem niedostatecznej podaży retinoidów z pokarmem lub w sytuacji upośledzonego wchłania z przewodu pokarmowego, długotrwałego głodzenia czy też uszkodzenia wątroby. Również większe zapotrzebowanie na witaminę A mają: kobiety w ciąży, osoby pracujące przy komputerze, osoby starsze, palacze oraz alkoholicy.
Przy niedoborach witaminy A mogą pojawić się następujące objawy:
- kruche, łamliwe paznokcie
- suche i słabe włosy, możliwy łupież
- szorstka i sucha skóra, możliwe wysypki, łuszczyca
- obniżony apetyt
- zmęczenie
- skłonność do infekcji, obniżenie odporności
- trądzik, wypryski
- zespół suchego oka
- zaburzenia wzrostu
- zaburzenia widzenia, kurza ślepota
- zaburzenia miesiączkowania i płodności
- skłonność do biegunek
Nadmiar witaminy A
Do przedawkowania witaminy A i jej zbyt wysokiego poziomu w organizmie (kumulacji w wątrobie) dochodzi najczęściej na skutek nieprawidłowej suplementacji preparatów witaminy A lub łączeniu kilku preparatów o podobnym składzie np. tranu i kompleksu witamin. Objawy hiperwitaminozy to: drażliwość i nadpobudliwość, nudności i wymioty, bóle mięśni i stawów, powiększenie wątroby i zaburzenia jej funkcji, zażółcenie skóry i spojówek oczu, senność czy zaburzenia świadomości. Przy przedłużonej hiperwiataminozie może dochodzić do zwapnienia tkanek miękkich, w tym zastawek serca oraz samoistnych złamań. Zagrożeniem dla życia jest uszkodzenie wątroby i wzrost ciśnienia wewnątrzczaszkowego.
Przedawkowanie witaminy A w ciąży
Nadmiar witaminy A jest szczególnie groźny dla kobiet w ciąży, gdyż może spowodować nieprawidłowości u rozwijającego się dziecka: wady twarzoczaszki, wodogłowie, małogłowie czy wady układu krążenia. Zaleca się stosowanie w trakcie ciąży witaminy dedykowanych dla ciężarnych, gdzie najczęściej witamina A występuję w postaci bezpieczniejszego beta-karotenu.
Witamina A jest szeroko stosowana w kosmetyce w postaci kremów czy maści. Jej właściwości zewnętrzne są niezastąpione – przyspiesza gojenie, łagodzi stany zapalne, zabezpiecza przed nadmierną utratą wody przez naskórek, zabezpiecza przed zimnem i wiatrem. Również stanowi naturalny filtr przeciwsłoneczny.
Boryczka M, Pasker B., Sosada M.: Retinoidy jako substancje czynne produktów leczniczych, kosmetyków i suplementów diety. Farm Przegl Nauk, 2010;
Bojarowicz H., Połowiec A.: Wpływ witaminy A na kondycję skóry. Probl Hig Epidemiol 2010, 91