Czym jest zakrzepica żylna?
Zakrzepica, potocznie zwana „zapaleniem żył” to żylna choroba zakrzepowo-zatorowa (inaczej: zakrzepowe zapalenie żył głębokich), polegająca na powstawaniu skrzepów w żyłach, co staje się zagrożeniem, gdy skrzeplina ulega oderwaniu od ściany naczynia i trafia do krwiobiegu mogąc wywołać zator i stan zagrożenia życia: wstrząs, nagłe zatrzymanie krążenia i oddychania i następowy zgon pacjenta.
Najczęściej chorują pacjenci po 60-tym roku życia, głównie kobiety, a rozwój choroby początkowo nie daje objawów nawet w 50% przypadków.
Rodzaje zakrzepicy żylnej i objawy
Zakrzepica żył może wystąpić pod różnymi postaciami i w związku z tym może dawać różne objawy. Wyróżnić możemy następujące rodzaje zakrzepicy:
Zakrzepica żył głębokich
- Obejmuje układ żylny kończyn dolnych.
Objawy są tym gorsze, im wyżej powstaje skrzeplina np. zakrzepica żył piszczelowych często przebiega bezobjawowo i ustępuje samoistnie. Natomiast zakrzepica żył udowych lub pod kolanem zazwyczaj daje objawy i niesie ryzyko zatorowości płucnej. Gdy dojdzie do zamknięcia większości żył odprowadzających krew z danej kończyny pojawia się tak zwany „obrzęk bolesny” (opisany poniżej jako osobna kategoria zakrzepicy).
- Typowym objawem jest jednostronny obrzęk kończyny np. podudzia oraz ból występujący podczas chodzenia, może wystąpić zwiększona ciepłota kończyny oraz gorączka
- Inne objawy: wrażenie stwardnienia żył, napięta skóra, zaczerwienienia, zasinienia skóry, dotyk nogi wywołuje ból i uczucie ciepła; objaw Payra: ból stopy przy ucisku; objaw Liskera: ból podudzia przy opukiwaniu; objaw Mayra: ból łydki przy ucisku.
- Gdy dojdzie do obrzęku bolesnego, najpierw koniczyna jest blada (z uwagi na skurcz naczyń tętniczych), następnie staje się sina ze względu na postępujące niedokrwienie, może również dojść do powstania martwicy i barwy czarnej. Przy przewlekłej niewydolności żylnej występują brązowe plamy na nogach.
- Skrzeplina powstała w obrębie żył głębokich raczej nie rozpuści się sama, może się oderwać i spowodować zatorowość płucną opisaną poniżej
Zakrzepica żył powierzchniowych
- Obejmuje żyły, które znajdują się tuż pod powięzią
- Jest chorobą towarzyszącą żylakom
- Objawia się miejscowym bolesnym obrzękiem i zaczerwienieniem, opuchnięciem nóg, niekiedy można wyczuć pogrubioną i twardą żyłę
- Jeżeli zapalenie obejmuje naczynie, w którym jest wenflon to zwykle jest on niedrożny
- Istnieje jednostka chorobowa o nazwie „wędrujące zapalenie żył powierzchniowych” i dotyczy nawracającej ciągle zakrzepicy w przebiegu chorób nowotworowych, choroby Bürgera oraz choroby Behçeta
- Nieleczone zapalenie żył powierzchownych może skutkować zapaleniem żył głębokich oraz dalszym rozwojem zakrzepicy
Zakrzepica proksymalna
- Powstaje w nodze (np. w żyle podkolanowej, żyle głównej dolnej oraz żyłach biodrowych i udowych)
- Powinna być jak najszybciej zdiagnozowana i leczona, ponieważ jej częstym powikłaniem jest zatorowość płucna i stan zagrożenia życia
Zatorowość płucna (zakrzepica płuc)
- To stan kliniczny, który może powstać w wyniku zakrzepicy żył głębokich
- zwężenie lub zamknięcie tętnicy płucnej nazywane jest zatorem płucnym
- objawy: duszności, sinica ciała, ból w klatce piersiowej, suchy i duszący kaszel, krwioplucie, tachykardia, gorączka i poty, utrata przytomności.
Zakrzepica żył wątrobowych
- inaczej zwana: zespół Budd-Chiariego (BCS)
- stan polegający na powstawaniu skrzeplin w żyłach wątroby
- objawy: powiększenie wątroby, wodobrzusze, ból brzucha, nudności, obrzęki nóg, powiększenie śledziony
Zakrzepica w ciąży
- dotyczy odcinka biodrowo-udowego i jest wywołana uciskiem naczyń i narządów przez powiększającą się w ciąży macicę
Obrzęk bolesny
- to ostra postać zakrzepicy żylnej
Zakrzepica – jak rozpoznać? Czynniki ryzyka
Podczas wywiadu lekarskiego wykonywana jest ocena prawdopodobieństwa zakrzepicy według skali Wellsa, która uwzględnia różne czynniki ryzyka wystąpienia choroby. Częściej zakrzepica wystąpi u osób:
- prowadzących siedzący tryb życia lub wykonujących pracę stojącą
- wiek powyżej 60 lat
- znikoma aktywność fizyczna, nadwaga lub otyłość, cukrzyca, niezdrowe nawyki żywieniowe
- noszenie zbyt ciasnej odzieży
- siedzenie w pozycji „z nogą na nodze”
- towarzyszące inne choroby układu krążenia (żylaki, nadmierna krzepliwość krwi)
- inne choroby towarzyszące: reumatyzm, choroby nowotworowe;
- stosowanie doustnych środków antykoncepcyjnych;
- stosowanie używek (tytoń, alkohol, kawa)
Jakie badania należy wykonać w diagnostyce zakrzepicy
Diagnostyka zakrzepicy stanowi duże wyzwanie, gdyż jej objawy nie są charakterystyczne. Należy wykluczyć inne schorzenia mogące dawać podobne do zakrzepicy objawy np. niewydolność krążenia, czy nadciśnienie. Lekarz przeprowadza szczegółowy wywiad z pacjentem, określa czynniki ryzyka, przeprowadza badanie fizykalne oraz zleca dalsze badania specjalistyczne np. badanie ultrasonograficzne typu Doppler, rezonans magnetyczny, flebografię kontrastową, badanie D-dimerów (D-dimery powstają w trakcie rozkładu zakrzepów).
Leczenie zakrzepicy
W leczeniu podstawowym zakrzepicy stosuje się leki przeciwkrzepliwe. To heparyny (drobnocząsteczkowe i niefrakcjonowane), fondaparynkus oraz leki doustne na rozrzedzenie krwi - warfaryna, acenokumarol oraz tak zwane „nowe doustne antykoagulanty”. Leki mogą być stosowane dożylnie, podskórnie, doustnie oraz miejscowo (żele z heparyną są dostępne bez recepty).
Leczenie zakrzepicy żył powierzchownych polega na podawaniu przeciwbólowo niesteroidowych leki przeciwzapalnych takich jak ibuprofen, diklofenak czy ketoprofen. Przy zapaleniu żyły przy wkłuciu dożylnym stosuje się antybiotyk. Jeżeli zakrzepica występuje w naczyniu na ograniczonym fragmencie żyły, częściej używa się żelu z heparyną (jednak nie dłużej niż 14 dni) niż stosuje leczenie przeciwkrzepliwe. W przypadku zakrzepicy na odcinku dłuższym niż 5cm, włącza się leczenie heparyną drobnocząsteczkową (zastrzyki podskórne w brzuch) na co najmniej 4 tygodnie lub leki przeciwkrzepliwe doustne w formie tabletek na okres 45 dni. W trakcie leczenia zakrzepicy żył konieczne jest stosowanie na danej nodze opatrunku uciskowego – to tak zwana kompresjoterapia. Po wyleczeniu konieczne może być stosowanie podkolanówek lub rajstop o zmiennym stopniu ucisku. Poleca się również leżenie z uniesioną nogą.
U pacjentów z małym ryzykiem ciężkich powikłań, w dobrym stanie ogólnym i mających zapewnioną odpowiednią opiekę, możliwe jest leczenie w domu. W przypadku pozostałych pacjentów, przypadków cięższych - terapia musi być prowadzona w warunkach szpitalnych pod kontrolą lekarza.
Zapobieganie chorobie zatorowo-zakrzepowej
Pewne zachowania, wskazówki dla pacjenta, stosowana profilaktyka może zapobiegać powstawaniu zakrzepicy i poprawiać komfort życia chorego. Ważne, aby po zabiegach chirurgicznych, operacjach i urazach, pacjenci byli uruchamiani jak najszybciej, starali się poruszać samodzielnie, a gdy jest to niemożliwe, korzystali z pomocy fizjoterapeuty. U osób z ryzykiem zakrzepicy zaleca się stosowanie podkolanówek czy rajstop o zmiennych stopniu ucisku. Niekiedy profilaktycznie po zabiegach chirurgicznych lekarz przepisuje pacjentom zastrzyki podskórne z heparyny (Clexane, Neoparin, Fragmin, Fraxiparine) do stosowania po wyjściu ze szpitala przez kilka tygodni. Chorzy stosujący doustne leki przeciwzakrzepowe (z grupy antagonistów witaminy K: warfaryna, acenokumarol) powinni regularne oznaczać poziom INR we krwi, aby zapobiegać powikłaniom krwotocznym. Nie należy pić alkoholu podczas terapii tymi lekami.
Niezmiernie istotna jest współpraca pacjenta z lekarzem, prawidłowe przyjmowanie leków, i absolutnie nie należy odstawiać leków bez konsultacji. Stosowanie innych leków, nawet dostępnych bez recepty czy suplementów diety można włączyć po zgodzie lekarza prowadzącego, gdyż mogą one nasilać lub obniżać działanie leków przeciwzakrzepowych.
